معماری زبانی دارد که بر اساس یک دستور شکل گرفته است. مهمترین عناصر معماری، فضا است؛به نحوی که معمار، هدف اصلی خود را در فضا متجلی می کند. لذا لازم است که برای نزدیک شدن به هنرمند و درک معانی مورد نظر وی، بیشتر در فضا و دستور زبان آن تامل نمود. مقاله حاضر با احساس چنین ضرورتی به بررسی زبان فضا در مسجد عتیق و مسجد کرمانی، از مجموعه آرامگاهی شیخ احمد جام می پردازد و طی آن با اشاره ای به مفهوم فضا و مقیاس، ضمن مقایسه ویژگیهایی همچون تزئینات، بافت، رنگ، و تناسبات؛ سعی در استخراج زبان فضا از بطن ویژگیهای فضا دارد.
بر اساس مطالعه صورت گرفته، چنین به نظر می رسد که مسجد کرمانی با تزئینات بسیار و سطوح صیقلی و درخشان، و نسبتهای نزدیک به حالت ایستاده، فضایی است که برای عبادت جمعی، طراحی و ساخته شده است. در مقابل، فضای مسجد عتیق با تزئینات کم، بافت زبر و مات، و نسبتهای نزدیک به حالت نشسته، برای عبادت شخصی و خلوت کردن با معبود مناسب است.
واژگان کلیدی: معماری، فضا، مقیاس، مجموعه شیخ احمد جام، تربت جام، مسجد عتیق، مسجد کرمانی

مقدمه
معماری اجتماعی ترين هنر بشری و ظرف زندگی انسانها است . برای ارتباط برقرار کردن با معماری بايد زبان آن را شناخت . علاوه بر اصول و مبانی حاکم بر معماری ايرانی ، لازم است که در معانی و مفاهيم معماری دقت بيشتری نماييم . يکی از موارد مهمی که بايد در بررسيهای معماری به آن توجه شود ، مفهوم و دستور زبان فضا است . فضای معماری ايرانی دارای دستور زبانی است که با شناخت بهتر آن می توان به هدف هنرمند از خلق فضا ، نزديکتر شد .
اگرچه تاکنون مطالب مفصل و بعضاً مقالاتی درباره فضای معماری نوشته شده است ، اما کمتر تلاشی برای يافتن دستور زبان فضا صورت گرفته است . اين مقاله به صورت موردی به بررسی دستور زبان فضا در دو مسجد ( مسجد عتيق و مسجد کرمانی ) از مجموعه آرامگاهی شيخ احمد جام ، واقع در شهرستان تربت جام ، می پردازد .